Nhớ thày...

Ngày đăng: 16/11/2022; 170

Kính dâng anh linh thày Nguyễn Anh Đào

Thanh Vĩnh

Nhanh quá thày ơi! Đã hơn bảy năm kể từ ngày thày ra đi, vậy nhưng trong tâm trí con vẫn nhớ nguyên hình dáng thày, gương mặt đôn hậu của thày, những lời thày khuyên hôm nào vẫn như văng vẳng... Làm người tử tế rất khó, làm một người phụ nữ tốt còn khó hơn nhiều. Sao vậy thày? Là bởi, phụ nữ không chỉ sống cho mình, người phụ nữ là con gái, em gái, chị gái… rồi sẽ thành vợ, thành mẹ, thành cô, thành dì, thành thím, thành mợ, rồi thành bà nội, bà ngoại… Vai trò nào cũng có những khó khăn riêng, muốn trọn vẹn đâu dễ. Làm người, sống cho mình, cho đời đã khó. Làm phụ nữ, phải biết hy sinh, phải biết cho đi, nhiều khi vì xung quanh, chịu nhận thiệt thòi mà chưa chắc đã được ghi nhận, biết đến. Hơn nữa, bây giờ, phụ nữ bình đẳng với nam giới trong mọi lĩnh vực công tác. Thậm chí có những lĩnh vực, phụ nữ chiếm số đông. Thế nên, nó mới khó con ạ. Mà con có biết rằng: Có được một người phụ nữ tốt là sẽ có được một gia đình tốt, có được những đứa con ngoan không? Vâng con hiểu rồi thày ạ. Vĩ đại thật. Nhưng nặng nhọc quá thầy ơi. Nặng nhọc mà vẻ vang đó con. Làm sao cho tròn phận sự hả thày? Còn có cách nào ngoài việc phải nỗ lực. Sẽ rất nặng nhọc chứ không chỉ là nặng nhọc. Nhưng thày tin, nếu cố gắng, quyết tâm, con sẽ làm được…

Vâng, đó là một góc câu chuyện của thày trò mình, lần gặp ấy con không thể nghĩ đó lại là lần sau cuối. Khi ấy, trời vừa sang Xuân, mưa phùn giăng mờ ngõ nhỏ. Thày ốm, cơn bệnh hiểm nghèo, bệnh viện khám, cấp đơn thuốc, để thày về nhà điều trị. Vợ chồng con đến thăm, ăn với thày cô một bữa cơm, trò chuyện với thày cô trọn một buổi, rồi lại vội vội ra về. Còn bao nhiêu công việc đang đợi, con không nán thêm được nữa. Chia tay, thày cô ra tận ngõ tiễn chúng con. Thày dặn: Năm nay thày cũng đã bảy mươi, nếu “cố” được, thày trò mình còn có thể gặp nhau lần nữa; còn không, nhận được tin, con lên tiễn thày một đoạn nhé! Con suýt kêu lên, rồi lặng thắt vì lo sợ khi nghe thày nói thế. Thày ạ, câu nói đơn giản ấy, con biết, từ miệng một người từng bươn trải bao năm với đời, với nghề dạy học như thày, hết núi cao Lao Cai lại trung du Vĩnh Phúc quê nhà - toàn là những vùng đất nếu không nghèo thì cũng khó - là sự tự biết trước cuộc sống của mình những ngày tới, một cách điềm tĩnh, an nhiên. Cái điềm tĩnh, an nhiên của một con người đã sống hết mình với đời. Hiểu thế, mà sao khi nghe thày nói vậy, con vẫn thấy xót buốt tận tim.

Trở về với cả núi công việc sau lần ấy, con còn nhận thư thày gửi bài cộng tác. Không ngờ, đau bệnh như vậy mà thày vẫn viết. Nhấc điện thoại thăm thày, con thốt nói ra miệng ý nghĩ đó, thày cười nhẹ trong tổ hợp: Thế cô không nhớ, cô đã từng nói, sẽ “theo dõi” sức khoẻ tôi qua số bài vở tôi gửi cộng tác với chương trình văn nghệ phát thanh do cô phụ trách à! Ôi thày ơi, sự minh mẫn của thày, lần nữa, lại khiến con khâm phục. Những năm tháng đẹp của cuộc đời, thày đã cống hiến cho nghiệp trồng người, ươm con chữ nơi vùng cao heo hút. Thày đã hoàn thành trọng trách với đàn em, nghĩa vụ với đất nước. Nghỉ hưu, thày có thể an nhàn vui tuổi già. Vậy mà, thày luôn trăn trở với trang viết. Vốn sống, đam mê văn chương, trách nhiệm tự thân với cuộc đời… tất cả những điều ấy thôi thúc thày cầm bút, thôi thúc thày tư duy… Vì điều gì? Vì mình! - Thầy đã nói với con như thế - Trước hết là vì mình. Viết để thấy mình còn có ích, mình không bị “văng” ra khỏi cuộc sống ầm ã, cuồn cuộn, sôi sục này. Viết cũng là cách để mình sống cuộc đời thứ hai đầy ý nghĩa. Cuộc đời ấy thuộc về giá trị những trang viết của mình lưu lại cho đời. Muốn lưu lại, muốn những trang viết ấy, tức chính là cuộc đời thứ hai ấy của mình được dài lâu; dài lâu hơn cuộc đời thực của mình thì trang viết ấy phải thực có giá trị. Thày tin vậy. Và thày truyền cho con niềm tin ấy. Để bây giờ, con có thêm nghị lực đi cùng nghiệp viết. Điều ấy, quan trọng với con lắm, thày ơi!

Con vẫn nhớ nguyên cuộc sống những năm 80, 90 thế kỷ trước của cả đất nước mình. Đói nghèo hiện hữu khắp nơi, bởi hậu quả chiến tranh, bởi một cơ chế quan liêu bao cấp, bởi tư duy trì trệ, giáo điều... Một ngày công nông nghiệp ở quê con, có vụ, chỉ được lạng ba thóc ướt. Đồng lương nhà giáo hồi ấy, không nói, ai cũng biết eo hẹp chừng nào. Chả biết tự lúc nào trong dân gian có câu nói vui: Nhà văn, nhà báo, nhà giáo, nhà… nghèo! Ôi chao! Ba nhà đầu, nghe thì “tầm cỡ” vậy mà khi kết lại, lại chỉ được xếp ngang hàng, chỉ là/bằng nhà… nghèo. Nghe rồi cười, cười mà thấy sống mũi cay nhức. Thế mà thày lại gánh trên vai trọng trách của tận hai trong số ba nhà nghèo ấy. Thời đó, có không ít người đã không thể trụ lại với nghề dạy học bởi nỗi thiếu đói vần vã. Nhưng thày vẫn cần mẫn lên lớp, vẫn hết lòng với lũ trò nghèo, vẫn âm thầm sáng tác (Chuyện ấy, tận mãi sau này con mới biết). Cũng mãi sau này, khi đã lớn, con mới biết nhà thày, quê thày (xã Tứ Yên, huyện Sông Lô) hồi đó rất nghèo, thiếu thốn đủ bề. Vậy mà, đến tận bây giờ, con vẫn không hiểu thày đã chắt chiu cách nào, để mỗi khi kết thúc năm học, thày luôn có quà thưởng những học sinh có kết quả học tập xếp loại khá trở lên. Quà thày tặng chúng con là cây bút, là đôi tập giấy Lửa Việt. Đơn sơ vậy mà quý giá biết bao. Với con, đó luôn là một trong những phần thưởng giàu ý nghĩa nhất. Những cây bút, tập giấy ấy, đã góp phần giúp con trưởng thành. Trên hết, con cảm nhận tình thày ấm áp, bao dung chúng con biết mấy…

Cũng hồi đó, còn bé tí, con không biết thày sống và làm việc, rồi sáng tác văn chương khi nào. Cho đến khoảng những năm đầu thế kỷ XXI này, khi tác phẩm của thày liên tiếp được xuất bản, tạo tiếng vang trong dư luận, được Hãng phim truyện Đài Truyền hình Việt Nam chuyển thể thành kịch bản phim, và lên sóng, được công chúng đón nhận, yêu mến, con mới biết đến và vô cùng khâm phục sự miệt mài làm việc, nỗ lực cống hiến của thày.

Con vẫn nhớ như in buổi gặp mặt cộng tác viên Đài PT - TH Vĩnh Phúc năm ấy. Thày trò mình sau gần 30 năm mới gặp lại. Vui quá chừng. Con tự hào vô cùng khi gặp lại thày giáo cũ bây giờ đã là một nhà văn danh tiếng. Thày vui khi thấy con bé con nhút nhát ngày xưa giờ đã là một nhà báo. Thày ân cần: Tranh thủ mà viết con nhé! Ôi con mà viết được văn ư! Khó lắm thày ơi! Con không làm được đâu... Thày tin con làm được. Con đang làm báo, rất bận, thày biết thế. Nhưng bận mấy cũng cố mà viết. Nghề báo cho con vốn sống. Tâm hồn, sự rung động chân thành, nghĩa vụ, trách nhiệm của người làm báo với cuộc đời sẽ cho con cách viết. Con sẽ làm được. Rồi thày cười vui: Tôi với “cô” thi đua với nhau nhé. Con nghe, lòng rưng rưng. Ở thày, hình như không có trở ngại nào có thể khiến thày nguôi vơi năng lượng sống và nhiệt tâm với cuộc đời, với trang viết. Điều ấy, muốn có được, con còn phải cố gắng rất nhiều, cố gắng suốt đời, thưa thày!

Và con nhớ: Khi con còn là đứa trò cấp 2 trường làng, được học lớp thày chủ nhiệm và dạy môn Văn. Thú thật, trước khi học Văn thày dạy, con chỉ là một học trò với điểm tổng kết trung bình môn Văn “cố lắm” mới đạt trên 5 phảy. Con không ghét Văn, nhưng không thích học. Vì sao? Vì con không tìm thấy hứng thú? Vì con mải chơi? Hay vì tất cả những điều này và còn điều nào khác nữa? Chỉ biết, con đã có được điểm 8 đầu tiên cho môn Văn qua bài văn nghị luận về tác phẩm Nam quốc sơn hà, sau khi nghe thày bình giảng bài thơ này. Và hơn thế, bắt đầu từ điểm 8 đó, con thích học văn, học khá hẳn với điểm trung bình cuối năm đạt 7,8.

Con có được điều đó, là nhờ thày đấy ạ!

Vâng lời thày, con đã tập viết. Những trang viết đầu tiên thật vụng về, ngô nghê nữa thì phải. Chỉ là những tản văn nho nhỏ, ghi lại cảm nghĩ, chiêm ngẫm của con với cuộc sống xung quanh. Vậy mà được báo chí đăng tải, được bạn đọc đồng cảm. Ôi khó mà nói hết rằng con đã hân hoan thế nào. Cảm ơn thày! Sau mẹ, thày là người thứ hai động viên con cầm bút. Vẫn biết, con đường văn chương xa lắc, nhọc nhằn, người viết lắm khi như khách lữ hành đơn độc, và thành công từ văn chương là không hề dễ dàng; nhưng con đã cầm bút. Dẫu chưa là thành quả gì, thì ít nhất, con cũng đã vượt lên chính sự tự ti, vượt lên chính bản thân mình. Điều đó, với con, là một chiến thắng lớn. Con làm được điều đó là nhờ có thày đó, thưa thày!

Vậy mà khi Báo Văn nghệ đăng truyện ngắn đầu tay của con; truyện ngắn đó, may mắn sao, được độc giả đón nhận, yêu mến. Con vui lắm, cứ nhủ mình rằng, đợi đến kỳ nghỉ lễ 2/9 năm đó, con sẽ lên thăm thày, sẽ tự tay cầm tới “khoe” với thày tờ báo Văn nghệ có đăng truyện ngắn của con; để con được thấy niềm vui trên gương mặt thày… thì, đau buồn sao, lại như là định mệnh, vào đúng ngày con định lên thăm thày, khi trời vừa hửng sáng, chuông điện thoại bỗng đổ dồn, chúng con nhận tin dữ: Thày đã về cõi hạc.

Thày ơi! Thày đã về cõi hạc. Cuộc đời thứ nhất của thày, cuộc đời vật chất đã khép lại, nhưng con thấy, bạn đọc thấy, rằng: Cuộc đời thứ hai, cuộc đời tinh thần - thuộc về những tác phẩm của nhà giáo, nhà văn Nguyễn Anh Đào - những “Câu chuyện bên hồ” (Tiểu thuyết, Nxb. Hội Nhà văn, 2000); “Bóng thời gian” (Tiểu thuyết, Nxb. Hội Nhà văn, 2002); “Tình núi” (Tập truyện ngắn, Nxb. Văn hóa dân tộc, 2006); “Bóng núi” (Nxb. Văn hóa dân tộc, 2007); “Người con trang Sơn Đông” (Tiểu thuyết dã sử, Nxb. Phụ nữ, 2013)… thì vẫn còn đó, vẫn song hành cùng cuộc đời. Điều đó, thật là kỳ diệu, phải không thày!

Con tin, nơi xa ấy, hẳn thày mỉm cười hài lòng.

Còn đứa học trò nhỏ của thày, vẫn luôn nhớ thày nhiều lắm, thày ạ!

T.V

Khi ngày Nhà giáo Việt Nam đang đến gần