NGUYỄN THANH TÂM
Trẻ em là thiên sứ. Thế giới trẻ thơ là thế giới của sự minh triết một cách kỳ diệu. Trong thế giới đó, không gì là không thể, và mọi thứ được tắm gội trong bầu không khí yêu thương. Chính vì thế, lấy trẻ em làm điểm khởi đầu, lấy sách làm “đôi cánh” chính là một định hướng đúng đắn cho nền giáo dục mới. Tuy nhiên, hiện nay sách in đang bị cạnh tranh một cách khốc liệt bởi các loại hình giải trí, truyền thông khác. Người ta đã nghĩ đến một kết cục không có hậu của sách giấy khi sách điện tử (ebook), sách nói (audio book) cùng các tiện ích nghe nhìn khác ra đời. Cùng với đó, một vấn đề không thể không nhận ra đó là trẻ em đang dần rời xa sách, văn hoá đọc bị lấn át bởi văn hoá nghe nhìn. Chính trong bối cảnh đó, những nỗ lực của các dự án đọc sách, đưa sách đến gần hơn với người đọc, thay đổi phương thức tiếp cận trẻ em từ nội dung đến hình thức… đang được nhiều cơ sở, tổ chức, gia đình, trường học tiến hành. Có thể thấy, gần đây xuất hiện ngày càng nhiều hơn các câu lạc bộ đọc sách, tủ sách gia đình, trường học, các buổi giao lưu nói chuyện của nhà văn với học sinh, các buổi trò chuyện, giới thiệu sách, cà phê sách, các chương trình khuyến mại, giảm giá, kích cầu của các đơn vị xuất bản, công ty truyền thông phát hành sách… Dù có những lo lắng về văn hoá đọc đang giảm sút, nhưng sự thực, sách in vẫn đang phát triển một cách khá đa dạng, thích ứng với bối cảnh xã hội đương đại. Dù sách điện tử, sách nói và các tiện ích nghe nhìn khác có ưu việt đến đâu, nhưng có lẽ đến thời điểm hiện tại, có thể nói rằng cảm giác được cầm cuốn sách trong tay, lật từng trang sách với mùi giấy, mùi mực in đặc trưng, thậm chí, nơi những cuốn sách cũ, nếp gấp, vệt ố vàng, vết mọt gặm nhấm, vết rách qua tay bao người… vẫn còn lưu luyến, quyến rũ với rất nhiều người đọc. Một phần nữa, những lo âu về mặt trái của truyền thông, về nguy cơ sống gấp, sống vội trong kỷ nguyên số lại đang là cơ sở để con người tìm về với sách in. Sách in là cơ hội cho con người được sống chậm, được trải nghiệm cảm giác thoát khỏi sự bủa vây, dẫn dắt của công nghệ. Ở những quốc gia phát triển, khi nền khoa học, kĩ thuật, công nghệ đã ở tầm mức rất cao, không khó để tìm thấy những người đọc sách, dù ở nhà ga, bến tàu, trong góc một quán cà phê, giữa những giờ phút rảnh rỗi. Sách dường như là hành trang không thể thiếu của mỗi người trong những chuyến đi.
Sách là đôi cánh thiên thần của trẻ thơ, vì vậy, giáo dục cho trẻ thói quen chơi với sách, xem sách, đọc sách ngay từ bé có lẽ là việc làm cần thiết trong chiến lược giáo dục mới.
Trong nhiều cuộc tiếp xúc với bạn bè, phụ huynh học sinh, tại các diễn đàn về văn hóa đọc, tôi vẫn thường xuyên nhận được câu hỏi, làm sao để có thể tạo thói quen đọc sách cho trẻ? Làm sao để trẻ ham đọc sách, thay vì xem ti vi, máy tính bảng hay điện thoại? Thực tế, trong cảm nhận của bản thân, nhìn một đứa trẻ đọc sách, tôi cảm thấy mừng và yên tâm hơn là khi thấy các em dán mắt vào màn hình các thiết bị điện tử. Nhưng, câu hỏi vẫn còn đó, và người lớn, những người làm cha mẹ vẫn không thôi băn khoăn, tìm cách đưa trẻ em đến với sách, đưa sách đến với trẻ em.
Những thuyết trình hoa mĩ và trịnh trọng về tầm quan trọng của việc đọc sách, ý nghĩa của sách, bí quyết đọc, cùng khá nhiều danh sách những cuốn sách cần đọc với từng lứa tuổi, từng lĩnh vực nghề nghiệp… không hẳn đi vào thực chất của vấn đề. Bởi lẽ, muốn làm gì, trước hết cần phải giữ được trẻ em ở lại với trang sách, như một hoạt động tự nhiên, một niềm yêu thích thực sự. Đó không phải là sự ép buộc, hay biến thành một nhiệm vụ, một công việc nặng nề đối với trẻ.
Từ kinh nghiệm thực tế của bản thân và gia đình, tôi nhận ra, nếu cha mẹ không đọc sách, thật khó để có thể hy vọng trẻ con sẽ gắn bó với sách. Vậy nên, bí quyết chẳng phải ở đâu xa, mà là ở ngay trong gia đình, nơi cha mẹ là tấm gương cho con trẻ. Từ khi đứa trẻ biết cảm nhận cuộc sống xung quanh, thay vì việc mở điện thoại, ti vi để thu hút sự chú ý của con, có lẽ, chúng ta cần mang tới cho các con những cuốn sách. Ban đầu, chỉ là những cuốn sách nhỏ, đơn giản, khi trẻ chưa biết đọc, hãy nhấn mạnh vào hình ảnh. Hình ảnh trong những cuốn sách, không phải là hình ảnh trên màn hình ti vi hay điện thoại. Cuốn sách là đối tượng, là sự vật thân thuộc với trẻ. Đó là cơ hội đầu tiên để hành trình đến với sách được tiếp nối. Sách trở thành đồ chơi, thành bạn, ngay từ những năm tháng đầu đời, đánh dấu ấn tượng đặc biệt trong kí ức của trẻ, để mỗi ngày trôi qua, sách không phải là đồ vật gì xa lạ.
Cha mẹ cần phải đọc sách. Ban đầu, có thể là cùng con chơi với sách, xem hình ảnh, màu sắc, hình khối, nhân vật trong sách (khi trẻ chưa biết đọc). Trẻ sẽ cảm nhận được tình yêu thương của cha mẹ thông qua việc chơi cùng với sách. Khao khát, chờ đợi tình yêu thương của cha mẹ, khiến cho việc tiếp cận sách trở thành một đòi hỏi tự nhiên, khẩn thiết, khác với việc một mình chăm chú vào màn hình máy tính, điện thoại, ti vi. Như thế, điều quan trọng chưa phải là sách, mà là sự quan tâm, yêu thương của cha mẹ gửi trong những trò chơi với sách. Sự gắn kết tình yêu thương là cơ sở cho sự gắn bó với sách.
Những cuốn sách hoá thân thành bạn bè, giống như búp bê, siêu nhân hay những đồ chơi khác. Đừng ngại những cuốn sách bị xé, bị rách, bị lấm lem sáp màu, bởi lẽ, điều đó chứng thực cho việc trẻ dành nhiều thời gian cho sách. Tôi đã từng lặng lẽ dán lại những trang sách từ bàn tay vụng dại của con trẻ, nhưng cùng với đó là niềm hy vọng, một ngày con sẽ biết nâng niu những cuốn sách.
Đọc sách cho con là giai đoạn không thể bỏ qua trên hành trình tạo lập thói quen hưởng thụ sách từ trẻ nhỏ. Trước giờ đi ngủ, những khi rảnh rỗi, nên tranh thủ đọc cho con nghe những trang sách mà cha mẹ muốn con thấm thía dần dần. Tựa như lời ru, những câu chuyện, bài thơ trong sách, qua giọng đọc trìu mến, ân cần của cha mẹ sẽ từng bước gieo vào tâm hồn thơ trẻ những cảm xúc mới mẻ, thân thuộc với sách. Giọng đọc và câu chuyện trong sách trở thành cầu nối của yêu thương, cũng là hiện thân của yêu thương. Trẻ con luôn chờ đợi điều đó.
Tiến thêm một bước, khi trẻ biết đọc, điều quan trọng nhất là cha mẹ phải đọc sách cùng con. Đây là điều có tính bắt buộc nếu muốn giữ con lại với sách. Không chỉ là đọc cho con như trước, mà là đọc cùng con. Có thể đọc cùng một cuốn sách, giúp con thấy cuốn sách đó hay, có giá trị. Tôi nhận ra rằng, hãy bắt đầu với những cuốn sách về tình cảm gia đình (Trong gia đình, Không gia đình - Hector Malot; Cây cam ngọt của tôi - José Mauro de Vasconcelos; Ngàn mặt trời rực rỡ - Khaled Hosseini…); những cuốn sách kích thích trí tưởng tượng và mơ ước của trẻ (truyện cổ tích về các bà tiên, các nàng công chúa, các vị thần, những người anh hùng, những hành động cao cả…). Đọc sách cùng con, có thể không cần đọc cùng một cuốn. Hãy ngồi xuống, đọc cuốn sách của mình, và đưa cho con một cuốn sách, hoặc yêu cầu con chọn một cuốn sách, chúng ta cùng đọc. Điểm nhấn ở đây chính là không khí của việc đọc sách. Khi trẻ thấy cha mẹ đọc sách, ngồi bên cạnh con, với thái độ vừa thân mật, vừa nghiêm túc, những đứa trẻ bắt đầu biết đọc (quãng lớp 1 trở đi) sẽ thấy việc đó thật “chững chạc”, ra dáng. Cha mẹ cần bộc lộ thái độ của mình với việc con đọc sách, cổ vũ, động viên và đặc biệt là ưu tiên thời gian cho con những lúc đọc sách. Trẻ em vốn rất nhạy cảm, chúng hiểu rằng, nếu đọc sách, cha mẹ sẽ ở đây cùng con, sẽ yêu thương con nhiều hơn, sẽ khích lệ mình, thay vì quở trách như khi xem ti vi hay cắm cúi vào điện thoại. Những điều ấy, tưởng là nhỏ nhặt, nhưng hiệu quả thực sự to lớn.
Một điều nữa, tôi cho là vô cùng cần thiết với việc tạo lập thói quen đọc sách cho trẻ, đó là mỗi gia đình cần có một tủ sách. Ti vi có thể thiếu, máy tính có thể chỉ dùng khi cha mẹ làm việc, nhưng một tủ sách là điều thiết yếu nhất, tựa như căn bếp trong gia đình. Từ tủ sách chung đến việc dần dần tạo cho con tủ sách riêng với những cuốn sách con yêu thích, đó là bước tiến lớn để hình thành thói quen, đọc, tìm, sắp xếp sách vở. Thay vì việc tặng những đồ chơi cầu kỳ, đắt tiền, trong những sự kiện có thể, tặng cho con những cuốn sách, với lời đề tặng ý nghĩa, đầy yêu thương, sẽ giúp con cảm nhận được tình cảm mẹ cha dành cho các con. Có rất nhiều dịp để cha mẹ làm việc này. Từ sinh nhật đến những ngày lễ, khai giảng hoặc bế giảng năm học, hoặc khi con đạt thành tích trong học tập… chúng ta đều có thể đánh dấu - ghi nhận bằng những cuốn sách. Dành thời gian đưa con đến các thư viện, nhà sách cũng là một hoạt động thúc đẩy sự gắn bó của trẻ với sách. Tiến thêm một bước, khi cha mẹ trao đổi cùng con những vấn đề, câu chuyện, nhân vật trong sách, giải đáp câu hỏi của con, hỏi con những điều liên quan đến cuốn sách, lập tức tâm trí của trẻ sẽ hướng về những cuốn sách. Điều quan trọng là, con cảm thấy, nếu đọc sách, cha mẹ sẽ quan tâm hơn, sẽ nói chuyện cùng con, thay vì bỏ mặc con với thế giới của riêng mình.
Sinh thái đọc hiện nay đã mở rộng hơn với nhiều loại hình sách (sách in, sách nói, sách điện tử…). Tuy nhiên, trước ngưỡng cửa cuộc đời của mỗi đứa trẻ, việc tạo lập thói quen đọc sách, cầm cuốn sách trên tay (trước mắt là sách in) luôn đem lại cảm giác bình yên một cách sâu sắc. Không chỉ thế, trong dòng chảy miệt mài, mau chóng và nhiều khi thờ ở vô tình của đời sống, những cuốn sách thực sự là người bạn, người thầy, là tri thức và thế giới đồng hành cùng trẻ em. Tôi vẫn thường nói với các con của mình rằng, ngay cả khi không còn ai bên cạnh, trong sự cô đơn, con vẫn còn những cuốn sách, thủy chung một cách bền bỉ.
N.T.T
Hệ thống văn bản
Thư viện tài liệu
