DƯƠNG VĂN LÃM
Trong các môn võ cổ truyền, môn vật tuy đơn giản nhưng đã được đông đảo người xem ham thích nhất. Cư dân vùng núi Tam Đảo vốn là dân thượng võ, nên từ xa xưa đã có những lò vật nổi tiếng với những đô vật lừng danh, trong đó phải kể đến đô vật Trần Nguyên Hãn đã dẫn đầu đoàn quân đô vật trong vùng đi giúp vua Lê Lợi đánh đuổi giặc Minh ra khỏi bờ cõi giành lại nền độc lập cho dân tộc. Ở vùng chân núi Tam Đảo có nhiều hội vật, nhưng hội vật ở làng Hà là vui nhất. Vì tất cả các danh thủ vô địch ở các hội khác đều hẹn nhau về đây tranh tài cao thấp. Ai đoạt được giải vô địch ở làng Hà mới đáng mặt anh hùng.
Hội vật làng Hà được tổ chức hằng năm vào ngày mồng Bảy Tết. Từ sáng sớm, sau khi các bô lão làm lễ đình xong, tiếng trống trận bắt đầu nổi lên gọi đám đông về tụ tập. Trên bãi cỏ trước sân đình bên cây đa cổ thụ, từng cặp các đô vật ra múa chào dân làng ngay giữa đám đông mang nghi thức trình làng. Trước khi vào cuộc, đô vật còn “xe đài” hoặc “múa hạc”. Đây là hình thức khởi động cơ thể tạo không khí vui vẻ theo phong cách biểu diễn nghệ thuật. “Xe đài” còn tạo nên không khí áp đảo đối phương hoặc phô diễn sở trường sở đoản của mình với những miếng võ độc đáo. “Xe đài” cũng còn mang nghi thức bái tổ gồm các thao tác: ba bước lên, ba bước xuống, ba bước vào, ba bước ra... nhịp nhàng theo nhịp trống và kiêng không được quay lưng về phía cửa đình làng. Bởi đây cũng là sự tỏ lòng tri ân trời đất cùng các vị tiền bối giữa chốn đình chung. Rồi sau đó chuyển sang “múa hạc” uyển chuyển. Múa càng khéo càng lôi cuốn người tới xem. Theo hiệu trống của vị trưởng lão cầm trịch, các đô vật trẻ múa vờn nhau rồi vào cuộc vật “dọn bãi”. Hai đô vật lồng tay bám gáy nhau giằng co tiến lùi theo nhịp hò reo của khán giả rồi bất ngờ thể hiện mưu mẹo, sức mạnh và áp dụng từng miếng mẹo thích hợp như: gồng vọt, gồng lăn, sườn tay nách, sườn tay quay, bốc một, bốc đôi, máng cao, máng thấp, vét, bò rút, bò mói... biểu diễn mọi miếng để áp đảo đối phương. Tuy chỉ là vật “dọn bãi” nhưng cũng khá gay cấn và hấp dẫn. Hai đô vật đùn đẩy nhau đến đâu, đám đông giãn ra đến đó, lúc co vào, lúc giãn ra trong tiếng hò reo ràn rạt và nhịp trống cái thúc vang trời dậy đất như kêu gọi khách thập phương tụ về mỗi lúc một đông, chật bãi chật đường, leo lên kín cả gốc đa cổ thụ. Khi các keo vật giao hữu kết thúc thì vòng tròn sân bãi cũng đã hình thành xong và hội vật bắt đầu. Các đô vật nhường nhau vào đình nhận khố đỏ, khăn điều để lên sới giữ giải và thách đấu trước bàn dân thiên hạ.
Hội vật làng Hà theo lề lối tự do với cách thách đấu giữ giải. Cho nên bất cứ ai dù lớn bé, già trẻ đều có thể vào tranh giải. Tùy theo các tình huống diễn biến mà cụ trưởng lão đánh trống cầm chịch sẽ gióng trống “tùng” hay “cắc” để phân định và điều khiển cuộc đấu.
Trống là mệnh lệnh. Một hồi ba tiếng trống là chuẩn bị vào sới vật. Đánh trống nhịp ba là múa “xe đài”, rồi múa “hạc”. Trống đánh ngũ liên là vào kịch chiến, nghe các tiếng “cắc cắc...” đều là tạm ngừng cuộc đấu. Một hồi trống dõng dạc là trận đấu kết thúc đã có người thua kẻ thắng rõ ràng. Ở đây ai làm cho đối phương ngã lấm lưng trắng bụng hay bị nhấc bổng lên khỏi mặt đất hoặc đùn đẩy đối phương ra khỏi vòng sới vật... là người đó chiến thắng. Vì vậy đã từng có đô vật trông rất nhỏ con mà đã giữ giải được cả buổi. Nhiều đô vật to lớn vào đấu, chỉ vì sơ ý chủ quan đã bị đối phương bất thình lình đội nhấc lên khỏi mặt đất hoặc do quá ham húc, cày, đẩy nên đã bị đối phương lừa thế quay ngoắt lại tránh đòn, thuận đà liền đẩy theo cho ngã xõng xoài ra khỏi vòng chiến, đành cay đắng ngậm ngùi, lóp ngóp bò dậy, chịu thua trong tiếng trống cắc tùng chua chát và tiếng cười chọc ghẹo của đám đông, nhất là của phái nữ.
Rõ ràng là muốn giành chiến thắng ở đây không chỉ cần sức mạnh mà phải có cả trí và dũng. Vì vậy, ở hội vật làng Hà luôn có rất nhiều pha bất ngờ thích thú như gầy thắng béo, nhỏ thắng to, bé thắng lớn. Đặc biệt là người vào đấu vật ở đây không nhất thiết phải đóng khố cởi trần. Vì thế đã từng có những bậc nữ nhi cao thủ ăn mặc giả trai vào đấu tranh giải. Chỉ sau khi chiến thắng giòn giã, bậc mày râu, vị nữ tướng đó mới chịu lột khăn để lộ mái tóc mây óng ả với mắt phượng mày ngài, rồi nàng từ tốn xin nhường giải lại cho các đấng nam tử, bởi lượng sức nữ nhi khó mà giữ giải được lâu. Đến lúc này thì cả đám hội đều ngớ ra rồi suýt xoa phục tài và tiếc rẻ! Hội vật làng Hà nhờ vậy mà càng trở nên hấp dẫn người xem đến say mê quên cả về ăn cơm trưa, cơm chiều mặc dù bụng đói cồn cào.
Từ nhiều đời nay, người dân quanh vùng còn kể cho nhau nghe về trận tranh hùng giữa hai đô vật nổi tiếng bởi sự bất ngờ đến khó tin. Đó là đô Đình có vẻ già yếu như trói gà không chặt đã thắng giòn giã đô Ba Trại rất cường tráng, oai phong lẫm liệt chỉ trong thời gian đánh xong ba hồi trống trận. Lại có nhiều cuộc chưa đấu đã thắng bởi đối thủ biết cách diễu võ giương oai. Trước khi vào sới, anh ta còn nhẩn nha bước lên nhổ cột cờ nhẹ tựa lông hồng, vươn tay bóp vỡ ống tre kêu rôm rốp hoặc nâng cao cối đá lỗ nặng trịch... mà vẻ mặt vẫn thản nhiên không hề biến sắc khiến các đối thủ nhìn thấy thế đã phát hoảng đành lắc đầu lè lưỡi xin vái tạ và tự rút lui không dám vào “vuốt râu hùm”! Điều đó cũng đủ nói lên rằng các đô vật đã đứng vững bền trên các võ đài quả thật là có sức khỏe rất đáng phải kính nể.
Với cách đấu và thách đấu như vậy, hội vật làng Hà dù chỉ diễn ra trong ngày mà vẫn thành công. Cuối ngày đều tìm ra chức vô địch rất xứng đáng để trao giải thưởng.
Lễ trao giải ở đây cũng thật độc đáo. Một vị trưởng lão mặc lễ phục đi trước cầm bó hương, theo sau là cô gái trẻ, đẹp nhất làng đội mâm xôi có một chân giò lợn lớn và một vò rượu tăm đem đến tận nhà (kể cả người đó từ nơi khác đến) của nhà vô địch để làm lễ gia tiên và kính cáo với dân làng sở tại, nơi đã sinh ra một nhân tài làm rạng rỡ truyền thống thượng võ của quê hương. Giải thưởng chỉ có vậy nhưng ý nghĩa thật sâu xa. Chỉ những dân tộc có truyền thống thượng võ lâu đời mới có được những hội vui như vậy!
Hội vật làng Hà ở xã Hồ Sơn, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc ngày nay đang bị mai một dần dù đôi khi vẫn được mở vào ngày mùng Bảy tháng Giêng hằng năm. Nhưng lề lối và truyền thống vật xưa đã được thay thế bằng kiểu cách vật hiện đại theo từng hạng cân với thể thức đấu loại vòng tròn và phần thưởng là những gói tiền lớn. Tuy vậy hội vẫn không hấp dẫn và đông vui như hội vật ngày xưa. Điều đó cũng rất đáng để cho chúng ta suy ngẫm!
D.V.L
Hệ thống văn bản
Thư viện tài liệu
