LÂM QUANG HÙNG
Người Dao quần chẹt ở Vĩnh Phúc có khoảng gần 800 người cư trú tập trung ở bản Thành Công, xã Lãng Công, huyện Sông Lô (Vĩnh Phúc). Người Dao là một dân tộc yêu chuộng văn hóa, văn nghệ, sáng tạo, cần cù trong lao động và có vốn văn hóa dân gian phong phú, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Trong các gia đình người Dao ở bản Thành Công (Sông Lô - Vĩnh Phúc), còn lưu giữ nhiều cuốn sách cổ. Trong số đó phải kể đến cuốn sử thi ghi lại truyện “Đăng Hành” và “Bàn Đại Hộ” là những nhân vật huyền thoại được xem như ông tổ của người Dao. Cuốn sử thi được các thế hệ người Dao trích thành nhiều cuốn sách nhỏ có nội dung khác nhau. Như cuốn “36 đoạn ca từ và ca khúc” viết theo dạng thơ 7 chữ thường được các thầy cúng và mọi người hát trong lễ cấp sắc, trong tết nhảy, có nhiều đoạn nói về lịch sử di cư của người Dao, là:
“Từ thủa khai thiên lập địa
Nạn hồng thuỷ bảy ngày bảy đêm
Con người được sinh ra từ quả bầu và tồn tại đến ngày nay
Vì sao người Dao phải di cư vượt biển...”
Đoạn khác:
“… Lằng Hùng chảy lùng thình chảy đầu
Nhiết Hùng pư tú pặt phơ
Lằng Hùng chấy lùng, chẩy đầu thiều
Nhiết Hùng chẩy đầu thầu tú hành vằng
Cùng Hùng, khoi đan phếu tú tàm sluông
Lồ noi chẩy lùng lằng hùng pút
Lằng hùng ổ lùng chẩy lùng đầu
Pàn Hùng ơ đau chẩu chòng sluông
Chẩu tú mài sluông mài ky chòng…”
Tạm dịch:
“Bàn Hồ tạo trời và tạo đất
Bàn Vương chống được mặt trời lên cao
Bàn Hồ lập trời và lập đất
Bàn Vương tạo đất được tươi tốt
Vua Thuồng luồng rẽ đất thành sông suối
Thuở xưa tạo trời Bàn Hồ tạo
Bàn Hồ ở trên cao chế ra trời đất
Bàn Vương ở đất tạo ra sông núi
Tạo ra muôn loài ở trên đời…”
Ngoài ra, còn các loại sách nói về cách dạy con cháu, sách dạy lấy thuốc chữa bệnh bằng cỏ cây, hoa lá, củ, hạt, sách xem tử vi, sự tích các vị thần, dạy hát, dạy cúng trừ tà ma, sâu bệnh, cúng chữa bệnh cho mọi người, cho súc vật. Sách cúng các thần trong các ngày lễ, tết của dân tộc Dao.
Trong tập sách cúng viết bằng chữ Nôm Dao của thầy mo Phùng Thế Vỵ ở bản Thành Công, Sông Lô (Vĩnh Phúc), có những đoạn tóm tắt như sau:
Phần thứ nhất: Mở đầu tiếng Dao là “Khối thang sỏng” (hát mở đầu)
Phần thứ hai: Hoàng Sơn ca hát về buổi sáng
Phần thứ ba: Hoàng Lạng ca hát về buổi tối
Phần thứ tư: Hồng thuỷ tận, hát về có nạn hồng thuỷ xảy ra, chết rất nhiều người và xuất hiện người lập nên trời và đất gọi là “chế thiên địa”
Phần thứ năm: Hát về sự xuất hiện của thánh vương “Bàn Vương” có câu: Bàn Vương xuất thế phúc miếu đầu đội mũ bằng.
Phần thứ sáu: Xuất thế không cha mẹ, áo quần.
Chỉ sáu phần đã chiếm hết nhiều trang trong cuốn sách khổ lớn.
Khi cúng, có những bài sớ được các thầy cúng soạn thảo và đóng dấu ấn để thể hiện độ tin cậy với dân chúng và lòng tin của các vị thần. Các thầy cúng có các loại triện ấn thường gọi là “ấn thần phù”. Loại ấn này thường làm hình vuông hoặc hình chữ nhật bằng gỗ, phần trên là núm cầm tay, phần dưới thường có mỗi chiều 5cm đối với hình vuông, hình chữ nhật một chiều 3cm, một chiều 5cm có khắc chữ Hán theo kiểu chữ triện. Loại ấn phù này để đóng vào các văn bản do các thầy thảo ra hoặc các loại bùa làm, có vẽ hoa văn và những dòng chữ rồi đóng dấu đè lên như những “mật ngữ riêng” chỉ các thầy và các vị thần mới hiểu, ví dụ:
Thủ công mật ngữ đóng bằng ấn: Tam nguyên cáo triện ấn
Đạo công mật ngữ đóng bằng ấn phù: Kinh chư bải
Những sách về nghi lễ thông thường đóng dấu ấn: Đạo sỹ lư sơn
Đến nay, các thầy cúng người Dao vẫn còn lưu giữ được một số loại ấn triện cổ để dùng vào các dịp cúng tế thần linh, tổ tiên và các đám cấp sắc, nhảy bùa góp phần bảo tồn và phát huy nền văn hóa độc đáo và giàu bản sắc.
L.Q.H
Tài liệu tham khảo:
1. Văn hóa các dân tộc thiểu số Vĩnh Phúc - Lâm Quý (Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Vĩnh Phúc xuất bản năm 2005).
2. Các dân tộc Thiểu số ở Vĩnh Phúc (Ban dân tộc Vĩnh Phúc xuất bản năm 2011).
Hệ thống văn bản
Thư viện tài liệu
