VĨNH NGUYÊN
Bước vào tháng Chạp, cái cảm giác năm hết, tết đến hiển hiện rất rõ trong lòng mỗi người Việt. Thời gian như hối thúc, như ruổi theo chân người. Bên cạnh những nỗ lực hoàn tất mọi công việc trong năm để yên tâm ăn tết, đón xuân như muôn nhà, các gia đình họ Dương, thôn Văn Giáo, xã Bá Hiến, xưa thuộc tổng Bá Hạ, nay là huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc còn làm cỗ tất niên giỗ họ.
Chiểu theo tục lệ của dòng họ Dương thôn Văn Giáo, việc nấu cỗ giỗ họ do ban quản tộc lo liệu. Hằng năm, luân phiên lần lượt, họ tộc chọn lựa, cắt cử 4 gia đình vào ban quản tộc. Nhiệm vụ của ban quản tộc là thay mặt cả họ, dịp cuối năm đi tảo mộ, mời tổ tiên về ăn tết cùng con cháu; đồng thời phụ trách việc nấu cỗ. Vào ngày mùng 3 tháng Chạp hằng năm, cả họ sẽ tập trung ở nhà ông trưởng tộc để làm giỗ.
Trước ngày vào đám giỗ, ban quản tộc họp lại, cùng ông trưởng tộc mở sổ quỹ họ để kiểm kê, tính toán, cân đối việc thu chi; cắt cử, phân công nhân lực ai vào việc nấy: người lo chợ búa mua sắm rau dưa, hoa quả, dầu đèn; người sát sinh gà, lợn lấy thực phẩm làm cỗ, người xào nấu, chế biến các món ăn...
Tinh mơ ngày 3 tháng Chạp, ban quản tộc đã có mặt ở nhà ông trưởng tộc, khẩn trương vào việc. Người vo đãi gạo, nhóm bếp, thổi cơm, đồ xôi; người chế biến rau củ; người pha chế thịt thà, người xào nấu... Chõ xôi lên hơi thơm nức. Thủ lợn nhanh chóng được làm sạch, tạo hình rồi đem luộc, kíp bày mâm lễ ván xôi thủ lợn để dâng cúng tổ tiên trước hết. Ban thờ tổ họ đặt ở gian chính giữa nhà trưởng tộc đã được dọn dẹp, bao sái tinh tươm. Trầu cau, rượu, nước được dâng lên. Nhang đèn toả sáng. Ông trưởng tộc tỉ mẩn chọn từng cành phát lộc xanh nhất, nhành hải đường có nhiều nụ to, đỏ, đẹp nhất trong vườn đem vào cắm thành hai bình lộc trang trí bàn thờ. Trong không khí nghiêm trang thành kính, bàn thờ Dương tộc ngày giỗ họ dịp tất niên tỏa ra sự ấm áp, linh thiêng.
Để có kinh phí làm giỗ họ, dòng tộc đã lập quỹ họ. Bình quân, mỗi hộ trong tộc đóng góp 20kg thóc gây quỹ. Thu quỹ xong, ban quản tộc sẽ đem buông lãi số quỹ này. Mức buông lãi cũng gọi là - để giữ cho quỹ không thâm hụt và cái chính là giúp đỡ cho những hộ còn khó khăn nếu có nhu cầu sẽ được họ tộc xem xét, duyệt cho mượn quỹ (với lãi suất tượng trưng) thêm đồng vốn liếng để làm ăn. Cụ thể, nếu đầu năm vay một tạ thóc trong quỹ họ thì đến cuối năm trả thành 1,3 tạ. Phần lãi đó, sau khi chi phí cho việc làm cỗ giỗ họ xong xuôi, ban quản tộc sẽ tính toán, cân đối, còn dư bao nhiêu đem chia đều cho các hộ. Tùy từng năm mà số tiền được lấy về từ quỹ họ là nhiều hay ít. Với mọi nhà trong tộc họ Dương thôn Văn Giáo, góp quỹ làm giỗ họ là một việc hay ở nhiều nhẽ. Bởi vừa có kinh phí làm giỗ, không ai phải lo việc bổ bán ì xèo rất dễ dẫn đến lời ra tiếng vào, mất đoàn kết. Hơn thế, họ tộc lại có một khoản tiền nhất định, tuy không lớn nhưng cũng hỗ trợ phần nào những gia đình còn khó khăn có thể vay lấy vốn làm ăn. Vậy là một công đôi việc mà việc nào cũng ý nghĩa.
Theo các bậc cao niên trong họ và ông trưởng tộc thì tục giỗ họ dịp tất niên của dòng họ Dương ở thôn Văn Giáo, xã Bá Hiến này đã có từ rất lâu đời, không ai trong tộc còn nhớ là có từ bao giờ. Chỉ biết, cứ đời trước truyền lại đời sau, ông truyền cho cha, cha dặn lại con… nhớ ngày nhớ việc mà làm. Cũng trong ngày giỗ họ này, còn có một tập tục đẹp, độc đáo của người họ Dương khiến ai cũng tâm đắc, đó là, khi cỗ đã được nấu và sắp lên mâm hoàn chỉnh, những người con gái họ Dương đã xuất giá sẽ lần lượt mỗi người đầu đội một mâm cỗ, tay xách một chai rượu trở về nhà cha mẹ đẻ để dâng cúng tổ tiên, ông bà ông vải. Việc làm này nhằm bày tỏ lòng biết ơn đấng sinh thành, biết ơn tổ tiên của mỗi người con gái họ Dương thôn Văn Giáo nói riêng, phụ nữ Bá Hạ, Bình Xuyên nói chung.
Ngày trước, còn thiếu đói, mâm cỗ giỗ họ cũng thanh đạm, đơn giản. Tiếng là mâm cỗ nhưng chỉ gồm 3 đĩa: một đĩa xôi, một đĩa thịt lợn luộc, một đĩa lòng lợn và 4 bát, gồm: bát canh miến, bát canh quả chuối xanh, bát canh su hào, bát canh bắp cải. Bây giờ cuộc sống no đủ, nên mâm cỗ giỗ họ của bà con ngày càng thịnh soạn, tươm tất. Ngoài vật phẩm đã thành lệ để dâng cúng tổ tiên là ván xôi thủ lợn hoặc ván xôi con gà thì mâm cơm canh cúng cụ còn có đĩa thịt gà, đĩa nem cuốn, đĩa chả nướng, giò lụa, rồi món xào, món nộm, món hấp, v.v... thơm lừng. Tuy nhiên, đĩa thịt và đĩa lòng lợn luộc cùng hai bát canh bắp cải, su hào thì vẫn hiện diện trên mâm như một cách để người họ Dương thôn Văn Giáo nhắc nhau không được quên quá khứ nghèo khó. Và dù ở thời nào, thiếu đói hay no đủ, giàu hay nghèo, thì bữa cỗ tất niên giỗ họ luôn được các thành viên dòng họ Dương thôn Văn Giáo hết sức coi trọng. Gác lại mọi công việc cuối năm vốn bề bộn, bà con tề tựu đông đủ. Với người họ Dương thôn Văn Giáo, đến dự giỗ họ, không chỉ đơn giản là chuyện ăn uống cỗ bàn, mà đó chính là cuộc tổng kết, đánh giá một năm làm ăn phấn đấu của cả dòng họ Dương; là dịp đặc biệt để các thành viên trong họ tộc được gặp gỡ đông đủ nhất họ hàng, người thân của mình. Bà con thăm hỏi nhau, sẻ chia mọi vui, buồn năm cũ; bàn bạc, sắp xếp, lên kế hoạch làm ăn cho một năm mới đang về.
Dâng cúng tổ tiên xong xuôi, mâm lễ được hạ, ông trưởng tộc đem hóa xiêm y tiền vàng gửi biếu người âm. Hàng chục chiếc chiếu hoa được trải. Những mâm cỗ ăm ắp sản vật, chế biến ngon lành, bày biện đẹp mắt, được bày ra. Trong nhà ngoài sân râm ran, nhộn nhịp tiếng nói cười. Giữa đầm ấm tình anh em nội tộc, niềm vui được nhân lên, những nỗi buồn, những va vấp năm cũ được hóa giải. Mọi người nâng chén chúc nhau những điều tốt đẹp nhất. Ước mơ về một năm mới bình an, no ấm, sung túc, tiến bộ hơn năm cũ luôn là điều mà mỗi người dân họ Dương thôn Văn Giáo cùng hướng tới. Đây kia, dẫu đất trời đang tê tái trong cơn giá rét cuối đông, nhưng trong vườn, ngoài ngõ, những mắt lá, lộc hoa vẫn kiên cường ủ mầm chờ xuân sang là bung nở.
Buổi giỗ họ tất niên kết thúc, các gia đình họ Dương thôn Văn Giáo, làng Bá Hạ, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc trở về cuộc sống thường nhật với những bận rộn toan lo mỗi ngày, nhưng trong lòng luôn ấm áp một nghĩa tình họ mạc. Điều ấy, đã tiếp thêm cho bà con niềm tin tưởng, hy vọng về một năm mới, một mùa xuân mới đang về với những điều tốt đẹp nhất cho bản thân, gia đình, làng tộc.
V.N
Hệ thống văn bản
Thư viện tài liệu
